Specyficzny styl ORNO

Zainteresowanie kolekcjonerów wzornictwem po 1945 roku rośnie od połowy l. 90. Na światowym rynku jest to najszybciej rozwijający się segment. Czołowe domy aukcyjne systematycznie organizują aukcje sztuki z lat 50. i 60., a eksponaty sprzedają się w cenach zdecydowanie wyższych od ceny wywoławczej. W Polsce wzornictwo powojenne traktowane było przez długi czas z dystansem. Obecnie na rynku kolekcjonerskim co raz szybciej rośnie moda na tzw. vintage. Cały czas powiększa się grono kolekcjonerów, którzy doceniają oryginalny charakter, mistrzowskie rzemiosło i bogate wzornictwo projektów. Na szczególną uwagę ze względu na drogę rozwoju i osiągnięcia zasługuje warszawska Spółdzielnia Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Orno” działająca w latach 1949-2003. Od początku funkcjonowania cieszyła się uznaniem szerokiego grona odbiorców, a zainteresowanie nią nie słabnie do dziś.

Spółdzielnia swą nazwę zaczerpnęła od łacińskiego słowa orno, -are oznaczającego ozdabiać. Głównym inicjatorem i pomysłodawcą był Romuald Rochacki (1903-1961), wybitny twórca przemysłu artystycznego, pełniący przez wiele lat funkcję Kierownika Spółdzielni i Kierownika Nadzoru Artystycznego. W latach 30. przystąpił do projektowania i tworzenia biżuterii artystycznej. W roku 1948 rozpoczął współpracę z Biurem Nadzoru Estetyki Produkcji, tworząc pierwsze serię projektów Spółdzielni ORNO. Rochacki tak określił cel powołania instytucji: „Pragniemy sprząc artystę z rzemieślnikiem, aby wspólnie tworzyli dzieło plastyczne, oto cel i sens powołania ORNO”. Chciał stworzyć Spółdzielnię, w której jeden pracownik może stworzyć obiekt od podstaw. Zakładał, iż każda jednostka ludzka dysponuje twórczym potencjałem, uzależnionym od indywidualnych ograniczeń.  Związku z tym, co wyróżniło ORNO jest przyznanie prawa projektowania wszystkim pracownikom Spółdzielni. Istotą rolę odegrały szkolenia warsztatowo-artystyczne zapoczątkowane przez pierwszego kierownika artystycznego Spółdzielni – Adama Jabłońskiego, a wysoki poziom artystyczny zapewniała Komisja Kwalifikacyjna. Przez blisko pięćdziesiąt lat istnienia Spółdzielnia w pełni realizowała założenia statusowe wykonując rękodzielniczą biżuterię artystyczną, wyroby korpusowe: kasety, lichtarze, kieliszki, zegary kominkowe, komplety szachów itp., insygnia wyższych uczelni oraz władz miejskich. W historii obiektów wykonanych przez ORNO pojawiają się również prace monumentalne: do Politechniki Gdańskiej zrealizowano okolicznościową kompozycję płaskorzeźbiarską, a katedrę warszawską dopełniły wrota i ołtarz projektu Spółdzielni. Z biegiem lat realizowane obiekty nie zmieniały swojego charakteru. Biżuteria i galanteria ORNO reprezentowały własny, indywidualny wyraz na tle ówczesnych wyrobów tamtego okresu, niektórzy nazywali ją „szkołą ornowską”. Artyści w sposób mistrzowski posługiwali się materiałami, nadając przedmiotom nietuzinkowe kształty, faktury. Biżuteria i galanteria do dziś ujmuje dbałością warsztatową, pięknem i oryginalnością, dzięki plastycznej, autentycznej rękodzielniczej pracy, noszącej ślad ludzkiej ręki oraz charakter indywidualny twórcy.

W tym roku przypada 70-lecie utworzenia słynnej warszawskiej wytwórni metaloplastycznej. Z tej okazji od 17 maja do 18 sierpnia  w Muzeum Warszawy odbywać się będzie pierwsza tak obszerna wystawa monograficzna. Będzie to okazja do poznania specyficznego stylu ORNO, wielowątkowej historii Spółdzielni, a przede wszystkim jej znaczenia dla polskiej sztuki użytkowej II połowy XX w.

autor: Olga Murawska, Rzeczoznawca SRJ